احکام کودک

فرزند انسان از زمان تولّد تا بلوغ، کودک یا «صغیر» نامیده می‌شود. فقها کودک را مشمول برخی از احکام وضعی دارای اثر شرعی می‌دانند، ولی به‌دلیل این‌که شرایط تکلیف را ندارد تا زمانی که بالغ نشده است ملزم به انجام احکام وضعی نیست.
فقها در رابطه با عدم تعلق احکام تکلیفی الزامی، مانند وجوب و حرمت به کودک اختلافی ندارند، و این مساله را با صراحت بیان داشته‌اند، و به‌عنوان یک حکم کلّی، در تمام ابواب فقه جاری است. ایشان معتقدند شرط الزام به انجام تکالیف شرعی، اعمّ از وجوب و حرمت، بلوغ است و قبل از بلوغ، کودک ملزم به انجام هیچ واجبی از واجبات و نیز ترک محرّمات نیست، هرچند بر ولیّ او واجب است او را از ارتکاب محرّمات منع نماید.

ما در اینجا سعی داریم تا احکام مباحثی که به نحوی با کودکان مرتبط است را بیان نمایم.

حکم شرعی هدایای کودک

حکم ادرار کودک شیرخوار

تمرین عبادت

خرید و فروش توسط کودکان

کودک و لمس بی وضوی قرآن

ورود کودکان به اتاق خواب والدین

حکم شرعی سقط جنین

روزه کله گنجشکی

قسم و نذر کودکان

حکم حجاب کودک

تمرین عبادت

دوره کودکی از نظر دینی دوره ورود به زندگی مذهبی و تجربه کردن و قوام بخشیدن به باورها و احساسات مذهبی می‌باشد لذا یکی از مسائلی که نسبت به کودکان باید انجام شود و بر والدین مستحب بوده و مورد سفارش حضرات معصومین(ع) قرار گرفته است. عبادات تمرینی است که علاوه بر آشنایی با فرائض دینی، به مرور زمان به انجام آنها بصورت مستمر عادت کنند. پس تمرین، تکرار عمل به منظور حصول عادت و آسان شدن آن عمل بر انسان می‌باشد. در زمینه عبادات تمرینی احادیث بسیاری وارد شده که به برخی از آنها اشاره خواهیم نمود:

پیغمبر اکرم (ص) فرمودند:

مُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصَّلاَةِ إِذَا بَلَغُوا سَبْعَ سِنِينَ …

کودکانتان را از هفت سالگی به نماز خواندن امر کنید …

قطعا کودک هفت ساله نماز را نمی‌تواند بجا بیاورد اما صرف انجام دادن صورت نماز فواید عدیده‌ای شامل حال می‌شود.

نکته: امر کردن و واداشتن  کودک به ادای فرائض دینی و عبادات به معنای اجبار غیرمنطقی نیست بلکه واداشتن می‌تواند با استفاده از محرک‌ها و تشویق‌های روانی و جذاب صورت گیرد.

امام صادق (ع) فرمودند:  إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِالصَّلاَةِ إِذَا كَانُوا بَنِي خَمْسِ سِنِينَ فَمُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصَّلاَةِ إِذَا كَانُوا بَنِي سَبْعِ سِنِينَ

ما کودکانمان را در پنج سالگی به نماز وا می‌داریم، شما نیز کودکان خود را در هفت سالگی ترغیب کنید تا نماز بگذارند.

در ادامه به چند نمونه از احکام عبادات تمرینی اشاره می‌کنیم:

  1. عبادت‌های کودک ممیز در صورتیکه درست انجام شود مورد قبول شرع بوده و صحیح است.
  2. تمرین دادن کودک ممیز در تمام عبادات مستحب است و تفاوتی بین دختر و پسر نیست.
  3. پسندیده است که انسان فرزند خود را پیش از تکلیف یا پس از آن برای نماز از خواب بیدار کند مگر آنکه بخاطر عذری یا بیماری و… باعث آزار یا زیان فرزند شود.
  4. اگر بیدار نکردن افراد خانواده برای نماز باعث سهل انگاری و سبک شمردن نماز شود، باید آنها را بیدار کنند.
  5. نماز پسر بچه مانند نماز مرد و نماز دختربچه مانند نماز زن است و در احکام مانند بلند خواندن یا نخواندن حمد و سوره بایستی از آنها تبعیت کنند.
  6. پوشش دختر بچه در نماز مانند پوشش زنان بالغ است لکن پوشاندن سر و گردن بر او لازم نیست.
  7. مستحب است که موهای دختربچه را در حال نماز بپوشانند.
  8. بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را به مسائل اسلامی و آداب و احکام شرعی از زمان خردسالی آشنا سازند.
  9. تمرین اطفال بر وظایف شرعی و عبادات برعهده والدین است.
  10. مستحب است بچه ممیز یعنی کودکیکه خوب را از بد تشخیص می‌دهد به نماز خواندن و عبادت‌های دیگر عادت دهند بلکه مستحب است او را به قضای نمازها هم وادار نمایند.
  11. کودک نابالغ اگر بخواهد در سفری که قصد ماندن ده روز را نکرده نماز بخواند باید نمازش را شکسته بخواند.

وب‌سایت رسمی حوزه

local_florist
آداب و شرایط عبادت تمرینی
  1. رعایت طاقت و توان جسمی کودک «لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا»
    إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِالصِّيَامِ … بِمَا أَطَاقُوا (ما به اندازه طاقت و توان فرزندانمان آنها را به روزه وادار می‌کنیم)
    (روزه موضوعیتی ندارد تکیه کلام بر روی میزان طاقت در تمرین دادن به کودک در عبادات است)
  2. رعایت نشاط روحی و روانی کودک و نوجوان
    فراهم آوردن زمینه‌های رغبت و تمایل کودک و نوجوان به امور دینی ضرورت دارد.
    امیرالمومنین(ع):  إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُکْرِهَ عَمِیَ (برای دلها شهوت و روی آوردن و پشت کردن است. پس دلها را زمانی به کار(و عبادت) وادار کنید که تمایل داشته باشند و در حالت روی آوردن هستند چون اگر دل را اجبار به کاری کنید کور می‌گردد).
    رعایت این شرط از دو جهت الزامی است؛ 1- دین اسلام، دین آسانی است. 2- انسان به اموری که رغبت ندارد پاسخ مثبت نمی‌دهد.
  3. توجه بیشتر به واجبات
    در مرحله ابتدایی بایستی توجه به محدوده واجبات و پرهیز از محرمات باشد. امیرالمومنین(ع) فرمودند: أصلُ الاُمورِ في الدِّينِ أن يُعتَمَدَ على الصَّلَواتِ ، و يُجتَنَبَ الكبائرُ (ریشه کارها در دین تکیه کردن به نمازها و دوری از گناهان کبیره است).
  4. پرهیز از درشتی و خشونت
    به هنگام تمرین دادن کودک هیچگاه نباید چهره خشن بخود بگیرد زیرا رفتار خشونت بار به راحتی ارتباط عاطفی بین مربی و متربی (پدر و فرزند) را که لازمه کار تربیتی است را از بین می‌برد.