تشویق و تنبیه

چگونگی انجام تشویق:

1. مداوم و ثابت نباشد زیرا حالت رشوه به خود می‌گیرد و رفتار قابل پیش بینی می‌شود.
2. در ارتباط با کارهای ممتاز و برجسته مخاطب باشد: اگر با هرکار خاص و غیرخاص کودک، تشویق صورت پذیرد اثر برانگیختگی را از دست می‌دهد. منظور از کارهای خاص و ممتاز مواردی است که دارای سه خصوصیت باشد. 1-کارهای نیک باشد، 2-عادات پسندیده باشد، 3-رفتار اخلاقی مطلوب باشد.
3. تشویق‌ها عمدتا بدون هزینه و یا کم هزینه باشد: زیرا اگر مدام تشویق‌های مادی صورت گیرد، ایجاد توقع در کودک می‌شود و هر نوبت انتظار سطح بالاتری از پاداش مادی را خواهد داشت که در صورت عدم برآورده شدن توقع کودک، تشویق اثر خود را از دست خواهد داد.
4. کودک خود را مستحق پاداش بداند: اگر پاداش بدون توضیح یا معیار باشد کودک خودش را لایق و مستحق پاداش نمی‌داند و گاها ممکن است که اعتمادش را به قضاوت‌های والدین از دست بدهد. نکته: در مورد تشویق انجام شده بایستی توضیحی ارائه داد و یا ازقبل معیارهای پاداش و تشویق را تعریف کرد که اگر فردی این معیارها را داشت قبل از پاداش، خودش را مستحق بداند.
5. تشویق در حضور جمع باشد: برخلاف تنبیه که باید فردی انجام پذیرد، توصیه می‌شود تشویق در جمع صورت پذیرد زیرا اولا تایید اجتماعی برای کودک به ارمغان می‌آورد، ثانیا عزت نفس کودک را افزایش می‌دهد و ثالثا تاثیر بسزایی بروی رفتار سایر کودکان خواهد داشت.

انجام تنبیه دارای شرایط سه‌گانه‌ای می‌باشد از قبیل:

• شرایط قبل از تنبیه
• شرایط حین تنبیه
• شرایط بعد از تنبیه

شرایط قبل از تنبیه عبارتند:

1. حفظ آرامش: تنبیه نباید از روی خشم فردی باشد چرا که تبدیل به تخلیه روانی شخص تنبیه کننده می‌شود و اثر نخواهد داشت.
2. خود داری از احساسات منفی: در تنبیه، فاعل نباید احساسی همانند کینه، حرص و… داشته باشد.
3. عدم حمله به شخصیت کودک.
4. شرح انتظارات خود: ما در متون دینی نیز می‌خوانیم که عِقاب بدون بیان قبلی، امری قبیح می‌باشد. لذا خداوند متعال نیز قبل از هرگونه اقدام و تنبیه در خلال آیات قرآن کریم به انذار، هشدار و بیان انتظارات و توقعات خود از بندگان پرداخته است. والدین بایستی به تاسی از روش تربیت الهی بدانند که تنبیه بدون شرح و انتظارات خود از قبل، اثرگذاری نخواهد داشت و بلکه امری قبیح به شمار می‌آید.
5. راه جبران و فرصت جبران را در اختیار کودک و تنبیه شونده قرار دهیم. تنبیه به گونه‌ای نباشد که فرد گمان کند راه برگشتی ندارد و یا اگر برگردد دیگر فایده چندانی نخواهد داشت.
6. خود را همواره خیرخواه و دلسوز جلوه دهیم.

شرایط حین شرایط:

بعد از شرایطی که رعایت آنها مربوط به قبل از تنبیه بود و شخص باید همواره به آنها توجه کافی داشته باشد، حین تنبیه نیز دارای شرایط مختص به خود بوده که اینجا به چند مورد اشاره خواهیم نمود

1. توجه به رفتار کودک نه شخصیت او: ما در تنبیه باید همواره تلاش کنیم تا تنفر را از خطا جلوه دهیم نه از خطاکار
2. مقایسه صورت نگیرد: یکی از موارد آسیب‌زا در تنبیه مقایسه کردن تنبیه شونده با دیگران می‌باشد
3. کلمات نامناسب بکار نرود
4. تفهیم و مسلم کردن موارد تخلف: شخص تنبیه شونده بایستی بداند که تنبیه صورت گرفته بابت چه موضوعی یا رفتار او می‌باشد.
5. کنترل احساسات حین تنبیه: تنبیه نباید از حالت خود و از هدف خود خارج شود. ورود احساسات فردی مانند هیجان، عصبانیت، کینه و… تنبیه را از ریل خود خارج می‌نماید.
6. مسامحه و اهمال کاری صورت نگیرد. 

شرایط بعد ازتنبیه:

1. تامل و پیگیری: اینکه آیا تنبیه صورت گرفته، مناسب با خطا و بجا بود یا خیر؟
2. تحلیل: تنبیه صورت گرفته چه میزان اثرگذاربوده است؟!
3. تقویت ارتباط عاطفی: کودک باید بداند که بعد از تنبیه در صورت جبران، جایگاه قبلی را که نزد والدین دارا بوده ،خواهد یافت.
4. کاستن فراوانی تنبیه‌ها: تنبیه نباید بصورت فراگیر و مستمر انجام شود والا تنبیه اثر خود را ازدست خواهد داد و بازدارنده نخواهد بود.

نکات مهم در ارتباط با کیفیت تنبیه:

1. حتما توسط مربی یا والدین انجام شود: شایسته نیست که دیگران در تنبیه فرزند دخیل باشند زیرا عواقبی را در پی خواهد داشت از قبیل: اختلاف بین آنها ایجاد می‌گردد. عزت نفس کودک خدشه‌دار خواهد شد.
2. تنبیه متناسب با خطای کودک باشد: مبادا تنبیه بیش از میزان خطا باشد و از طریق عدالت خارج گردد.
3. در تنبیه از واژه‌های نامناسب و فحاشی استفاده نشود.
4. رفتار کودک مورد تاکید قرار گیرد و نه شخصیت او.
5. توجه به توانایی کودک: اگر رفتاری که تعریف کردیم در حد توان او نباشدو او اغماض یا تنبلی کرده باشد و ما نیز او را تنبیه کنیم، تنبیه کارآیی خود را از دست می‌دهد. همین نکته نیز در قرآن اشاره شده که خداوند متعال از هرکسی به اندازه توان او تکلیف می‌خواهد لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفسًا إِلّا وُسعَها
6. عدم تنبیه مضاعف: اگر کودک خطایی کرد باید یکبار مورد تنبیه قرار گیرد در غیر این‌صورت تنبیه صحیح نمی‌باشد. یعنی تنبیه یا جسمی باشد یا روحی/ توسط یکی از والدین رخ دهد نه هردو/ اگر سرزنش می‌شود توام با محرومیت و تمسخر و… نباشد.