بخش سوم: منطقه هدف

در بخش دوم به جامعه هدف با اولویت دختران اشاره شد لکن ازآنجایی‌که این افراد عمدتاً در مناطق آسیب‌خیز سکونت دارند، لذا در این بخش به برخی از مناطق هدف اشاره می‌نماییم:

1 –  محلات پرخطر و درگیر مواد مخدر و قاچاق کالا

2 –  کودکان ساکن در حاشیه شهرها (خارج از بافت اصلی و تعریف شده شهر)

(حاشیه شهرها ازآن‌جهت که اغلب مناطق کم‌برخوردار بوده و ساکنین آن نیز عمدتاً اقشار محروم می‌باشند، در معرض آسیب بیشتری می‌باشند.)

3 – شهرها و شهرک‌های جدیدالتأسیس و نیمه‌تمام (مسکن مهر)

       شهرها و شهرک‌های جدیدالتأسیس و نیمه‌تمام (مسکن مهر) به جهت:

الف) مقصد مناسبی برای مهاجرت اقشار مختلف مردم بافرهنگ‌های متفاوت می‌باشند

ب) اغلب مهاجران به این مناطق به لحاظ اقتصادی طبقه متوسط روبه پایین جامعه می‌باشند

ج)عدم برخورداری از فرهنگ پایدار، هماهنگ و ممکن

د) کم‌رنگ بودن فعالیت مساجد و کانون‌های فرهنگی و عدم حضور پررنگ مبلغان دینی

بستر مناسبی برای رشد آسیب‌ها بوده و به‌عنوان مناطق آسیب‌خیز شناخته می‌شوند.

4 – دهستان‌ها و روستاهای محروم، فقیر و دورافتاده

5 – محلات محروم مجاور با مناطق مرفه

(این مناطق به جهت وجود شکاف طبقاتی از حیث رفاه اقتصادی و به‌تبع آن انواع شکاف‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی … زمینه بسیاری از مشکلات اجتماعی را فراهم ساخته و از جمله مناطق آسیب‌خیز به شمار می‌آیند.)

6 – مناطق مهاجرپذیر

(این مناطق باتوجه‌به استقبال مهاجران، از فرهنگ ثابت و مشخص برخوردار نبوده و ازآنجایی‌که طیف‌های مختلف را در خود جای‌داده می‌تواند آسیب‌زا باشد)

7- مناطقی که به‌دوراز مراکز آموزشی، تربیتی و فاقد فضاها و اماکن و امکانات فرهنگی می‌باشند.

8 – مناطق و محلات با فراوانی مادران شاغل دایم یا فصلی

مادر رکن اول در تربیت فرزند به شمار می‌آید و نقش اساسی در تعیین شخصیت کودک و آینده او دارد.

در صورت شاغل بودن مادر و عدم حضور و توجه کافی او به فرزند، خلأ بزرگی به لحاظ عاطفی، تربیتی و… برای فرزند ایجاد می‌گردد که در نتیجه آن و عدم نظارت کافی، زمینه آسیب‌ها برای کودک فراهم می‌آید.

9 – محلات شناسایی شده در طرح نماد آموزش پرورش (این طرح در خلال مباحث، اشاره خواهد شد.)

10 – شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی نظامی و غیرنظامی منفصل و دور از شهرها

شهرک‌ها به‌ویژه با سکونت طیف خاص، علاوه بر محاسنی که دارند محل مناسبی برای توسعه آسیب‌ها نیز می‌باشند که برخی از علل آن اشاره می‌نماییم:

الف) عدم دسترسی کافی به امکانات و ظرفیت‌های فرهنگی، تربیتی موجود در شهرها

ب)ارتباط با افراد محدود و عدم گستردگی ارتباطات و شکل‌گیری تجارب متنوع و بازخوردهای محیطی ناکافی

ج)و وجود خانواده‌هایی که پدر مستمراً در مأموریت به سر می‌برد بالتبع میزان پایین ساعات حضور پدر در کنار خانواده  و… .

11 – محلات مجاور یا دارای اختلاط با اقلیت‌های دینی

این مناطق به جهت مجاورتی که با اقلیت‌های دینی دارند، زمینه آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی مانند:

الف) مقایسه نمودن سبک زندگی‌ها  ب) اختلاط فرهنگ‌ها و آداب زیستی 

 ج) امکان گفتگوهای اعتقادی غیراصیل و بدون مبانی موقتی و احتمال رنگ‌باختن عقاید و…

را نسبت به سایر مناطق دارند.

12- بافت مسکونی باقی‌مانده در میان مناطق صنعتی، تجاری، گردشگری

(تردد افراد متعدد از طیف‌های مختلف به علل متفاوتی نظیر تجارت، گردشگری، صنعتی، تفریحی و… در منطقه مسکونی، مجاور اماکن فوق ثبات فرهنگی را خدشه‌دار کرده و با خود آسیب‌های متعددی را به همراه دارد.)

13 – محلات شلوغ و بسیار پرجمعیت و فاقد شاخص‌های زیستی استاندارد

14 – مناطق مرزی

15 – برخی محلات شهری با حداقل سرانه زیستی و رفاهی و فرهنگی و اجتماعی

 

بخش چهارم: نکات اولیه

قبل از بیان رسالات و مجموعه اقدامات مربی محله در طرح صیانت و تبیین هر یک، بیان چند نکته ضروری است:

1. کودکان آسیب‌دیده لزوماً کودکانی نیستند که خود درگیر آسیب باشند؛ بلکه گاهی به معنای کودکی است که در یک خانواده آسیب‌دیده زیست داشته و مورد تربیت قرار گرفته است اگرچه ممکن است در برخی مواقع او نیز دچار آسیب شده باشد.

به طور مثال: کودکی که  والدین او درگیر اعتیاد باشند، یک کودک آسیب‌دیده تلقی می‌گردد ولو کودک درگیر اعتیاد نشده باشد

2. باتوجه‌به اینکه مربی در طرح ملی صیانت در بسیاری از موارد به رصد و شناسایی می‌پردازد؛ لذا بدیهی است که در خلال این شناسایی، مرز بین رصد و تجسس را تشخیص ندهد.

لذا در اینجا جهت یادآوری به مرز میان آن دو خواهیم پرداخت.

تفاوت رصد و تجسس:

شناسایی تا زمانی رصد تلقی می‌شود که مربی تنها به موارد شایع و دارای اشتهار محلی بپردازد و یا در مقام تشخیص آسیب‌دیدگی و یا در معرض آسیب‌دیدگی و نوع آن باشد.

لیکن تجسس در آنجاییست که فرد به دلیل کنجکاوی‌های شخصی، پا را از فهم و فحصِ مشکل فراتر گذاشته و به دنبال پاسخ‌های ذهنی خود باشد، درحالی‌که در شناسایی و رصد، موضوعی را تا انتها مورد بررسی قرار نمی‌دهند یا به‌خاطر علایق شخصی کار دنبال نمی‌شود.

3. باتوجه‌به اینکه مربی در طرح صیانت بایستی اقدام به جمع‌آوری محدود اطلاعاتی از خانواده‌های جامعه هدف نماید و ازآنجایی‌که این اطلاعات محرمانه می‌باشند، ضروری است مربی محترم کمال دقت را در نگهداری و حراست از آن به خرج دهد تا عواقب احتمالی گریبان‌گیر نشود.

نکته: در همین راستا، مربی محترم محله، تمام اطلاعات خانواده‌ها، رصد مشکلات و نوع آسیب ایشان، گزارش کار، و… را می باید در سامانه صیانت ثبت نماید تا علاوه بر مصون بودن اطلاعات و مشخصات خانواده‌ها، عملکرد مربی نیز مورد ارزیابی نیز قرار گیرند.

4. نحوه جمع‌آوری اطلاعات مخاطبین و رصد و شناسایی خانواده‌ها و کودکان آنان از دو طریق صورت می‌پذیرد:

الف) ارتباط مستقیم با کودک یا خانواده هدف به‌صورت:

• خوداظهاری
• مصاحبه
• مشاوره
• گفتگوی روزمره و..

ب) استعلام، از طریق:

• مدرسه
• همسایگان
• مساجد محل
• خیریه‌ها
• معتمدین محلی
• صندوق‌های قرض‌الحسنه
• اداره بهزیستی
• کمیته امداد منطقه و … .

*تمامی موارد فوق به دو صورت حضوری و تلفنی می‌تواند انجام گردد.

5.غالب فعالیت‌های مربیان محترم و آموزش‌ها بایستی در مکان‌های عمومی صورت گیرد و از هرگونه برگزاری جلسات در مکان‌های اختصاصی و شخصی، منازل خود یا مخاطبین و… پرهیز گردد.

*ترجیح با مکان‌هایی نظیر مساجد، حسینیه‌ها، بوستان‌های امن و خانوادگی، سالن جلسات برخی نهادها، و… می‌باشد و در صورت عدم دسترسی به موارد بالا در نهایت در منزل فردی از معتمدین محل برگزار گردد.

6. میزان خانواده‌هایی که مربی بایستی در طرح صیانت تحت پوشش قرار دهد و با ایشان تعامل برقرار نماید، حداقل به تعداد 20 خانواده می‌باشد و حداکثر نیز بسته به توانایی و مهارت مربی است.

*نکته: چنانچه تعداد خانواده‌های شناسایی شده زیادتر از میزان حداقلی (20 خانواده) باشد، اولویت با خانواده‌هایی است که اشتهار به آسیب‌دیدگی داشته و یا تولید مشکل و آسیب در محل نموده و یا متجاهر به آسیب هستند.

7.مربی محترم محله در طرح صیانت به جهت برقراری ارتباط مستمر و افزایش کیفیت عملکرد توصیه می‌گردد فهرستی از مجموع نهادهای همسو نظیر: مؤسسات خیریه، سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد)، کمیته امداد، اداره بهزیستی، صندوق‌های قرض‌الحسنه، انجمن‌های مددکاری، مراکز مشاوره‌ای، مراکز خانه بهداشت، مراکز درمانی، مهدهای کودک، سرای محله‌ها، مدارس، کلانتری، مساجد و ائمه جماعات، مراکز مشاوره ترک اعتیاد، سازمان تبلیغات، اداره اوقاف، امور مساجد و… تهیه نماید.

8. ازآنجایی‌که مربی در طرح صیانت به‌صورت مستمر در صدد جلب خدمات حمایتی، مراقبتی، مددکاری، مشاوره‌ای برای کودکان آسیب‌دیده و یا در معرض آسیب و خانواده ایشان می‌باشد و این خدمات، ذیل اقدامات لازم‌الاجرا برای مربی در طرح صیانت گنجانده شده است، لذا در ابتدا به‌اختصار به بیان تعریف هریک از این خدمات می‌پردازیم:

الف) خدمات حمایتی: این خدمات جنبه پشتیبانی و همیاری داشته و همچون یک چتر برای کودک عمل می‌کند و در صدد است تا او را در مقابله با آسیب‌ها یاری نماید.

ب) خدمات مراقبتی: این خدمات شامل مواردی است که به‌سلامت فرد مرتبط باشد و به مراقبت مستقیم از کودک یا کمک به مادر وی برای مراقبت به لحاظ مادی و فیزیکی می‌پردازد. این خدمات برای کودک به معنای نگهداری و حفاظت از او در برابر عوامل بیرونی است.

ج) خدمات مددکاری: خدماتی است که هدف آن بهبود وضعیت کلی جامعه هدف به‌ویژه کمک به اقشار آسیب‌دیده و فراهم‌آوردن شرایط مادی و معنوی برای افراد و اقشار نیازمند جامعه است به‌گونه‌ای در جهت شناخت و رفع مشکل خود برانگیخته شوند و مهم‌ترین نکته در مددکاری این است که بین بهزیستی بیمار و رفاه اجتماعی سازگاری ایجاد نماید.

د) خدمات مشاوره‌ای: خدماتی است که به فرد یا خانواده از طریق گفتگو، پیشنهاد، ارائه راهکار و… برای حل یا کاهش مسائل و مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی کودک ارائه داده می‌شود.

این خدمات در تمام حوزه‌های تخصصی و آموزشی و بسیاری از مشاغل به‌تناسب موضوع ارائه می‌شوند و در خصوص طرح صیانت، خدمات مشاوره‌ای به معنای گفتگوی صمیمانه با مادر و کودک، مشاوره تحصیلی، مشاوره فردی و خانوادگی، بررسی مشکلات، علت‌یابی و ارائه راهکارها، راه‌های برون‌رفت از آسیب‌ها و… می‌باشد.

بخش پنجم: سؤالات رایج مربیان محله در طرح صیانت

سؤالات احتمالی مربیان محله در اجرای طرح ملی صیانت

1. آیا مربی محله بایستی هر روز به میزان معینی، وقت صرف نماید؟
2. آیا مربی مهدکودک می‌تواند مربی طرح ملی صیانت نیز باشد؟
3. آیا طرح ملی صیانت مخلّ مهد داری ماست؟
4. چنانچه نهاد یا سازمانی در اجرای طرح ملی صیانت با ما همکاری نداشت چه باید کرد؟

5.نقش پایگاه بسیج و فرمانده نواحی/ حوزه / پایگاه در طرح صیانت و رابطه ایشان با مربی صیانت چیست؟

6. راهبر استانی چه وظایفی دارد و رابطه ما با او به چه صورت است؟
7. آیا در طرح ملی صیانت، با سایر طرح‌های مشابه که توسط نهادهای همسو در حال اجراست موازی‌کاری صورت می‌گیرد؟

• طرح ملی صیانت، باتوجه‌به مجموعه اقداماتی که برای مربی محترم محله با رویکرد صیانت از کودکان در برابر آسیب‌های اجتماعی در نظر گرفته است، طرحی کاملاً سیال بوده و بدیهی است که به طور مستمر و روزانه نیاز به‌صرف وقت ندارد.

با این مقدمه، مربیان محترم چنانچه در هر بستری من‌جمله مهدکودک مشغول فعالیت هستند، می‌توانند باتوجه‌به ضرورت پرداختن به این عرصه، در طرح مزبور نیز همکاری داشته باشند؛ چه‌بسا مهد داری، سببی برای سهولت در ارتباط‌گیری با والدین و رصد کودکان واقع گردد، منوط بر اینکه مربی اکتفا به محیط مهد خود نکرده و پا را فراتر از محصور شدن در یک مکان بگذارد و اقدامات مربی محله در طرح صیانت را در سطح منطقه آسیب‌دیده و یا در معرض آسیب به اجرا در بیاورد.

• بدیهی است که در خلال فعالیت مربیان محله در طرح ملی صیانت، برخی از مسئولین محلی یا نهادها و سازمان‌ها در برقراری تعامل و نیز همکاری‌های لازم با مربی محله، کوتاهی کرده و نه‌تنها استقبال نکنند؛ بلکه مداخله و ممانعت نیز بنمایند؛ در اینجا ضمن دعوت مربیان محله به صبوری، بایستی در نظر داشت که مجموعه اقدامات مربی، گستره وسیعی را در بر می‌گیرد و خود را محدود به شخص خاص یا نهاد خاص نمی‌کند و در نتیجه مربی محترم می‌تواند از سایر طرق، اقدام مقتضی نماید.

در این‌گونه مواقع، دو عنصر مهم: راهبر محترم استان و فرمانده محترم پایگاه / حوزه بسیج، می‌توانند یاور مربیان محله قرار گیرند.

• باتوجه‌به این که فرمانده محترم پایگاه، پاسخگوی نیاز اعضای شورای خود بوده و نیز در تنگناها ملجأ مناسبی برای اعضای پایگاه می‌باشد و ازآنجایی‌که مربی محله یکی از اعضای شورای پایگاه قرار خواهد گرفت، رابطه ایشان با مربیان محله در طرح مزبور در اینجا نمایان می‌شود که باتوجه‌به حیطه اختیاراتی که دارا هستند، می‌توانند همکاری‌های لازم را مبذول فرمایند.

به طور مثال:

• با قراردادن بانک اطلاعاتی بسیج جهت معرفی اساتید، مشاوران، حقوق‌دانان و… در اختیار مربی محله، او را در دعوت از ایشان برای برگزاری کارگاه‌های مختلف و جلسات مشاوره گروهی، یاری دهد.
• چنانچه مکانی در اختیار دارد دریغ ننموده و خود را در این امر، سهیم نماید.
• در مواردی که می‌تواند در امر توجیه نهادها یا سازمان‌ها و یا معتمدین محلی و امنا ورود نماید، از موقعیت خود به نفع جامعه هدف در طرح صیانت، انتفاع برساند.
• عنصر بعدی که یاور مستمر مربی محله می‌باشد، راهبر استانی است.
  او نه‌تنها پل ارتباطی مربی با مؤسسه طلوع نسل نور و سازمان بسیج جامعه زنان می‌باشد؛ بلکه در مواقع نیاز، دستگیر مربی بوده و از هرگونه اقدامی دریغ نمی‌نماید. بسیاری از ارتباطات در سطح استان، می‌تواند از طریق راهبر صورت گیرد تا مسیر خدمت مربی محترم محله هموار گردد.
• پس از توضیحاتی که گذشت شاید تنها گره ذهنی مربی محله این سؤال باشد که آیا در طرح ملی صیانت موازی‌کاری با سایر نهادهای همسو و فعال در آسیب‌های اجتماعی صورت می‌گیرد یا خیر؟

قطعاً پاسخ منفی است.

زیرا چنانچه این قبیل فعالیت‌ها مکفی بود، ما شاهد افزایش آسیب‌ها و رشد هر یک نبودیم. ضمن اینکه با ملاحظه مجموعه اقدامات مربی در خواهید یافت که شمولیت طرح مزبور از سایر فعالیت‌ها بیشتر بوده و نیز از مردم برای مردم می‌باشد.

البته از این نکته نباید غافل شد که با نهادهای همسو و فعال در این عرصه، می‌توان تعاملاتی برقرار کرد و با متحد ساختن قوا، به کاهش مخاطرات در یک منطقه دست زد.